" Η ΤΡΟΥΜΠΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ ΤΗΣ "

Αναδημοσίευση αποσπασμάτων ενός εξαιρετικού κειμένου του Νίκου Μπελαβίλα με τίτλο: "Η Τρούμπα και τα πάθη της", το οποίο δημοσιεύθηκε με αφορμή το βιβλίο του Βασίλη Πισιμίση, "Τρούμπα-Βούρλα.  Μια περιήγηση στο χώρο του υποκόσμου και της πορνείας του Πειραιά". 

Νίκος Μπελαβίλας

Φαίνεται ότι τα πράγματα μοιάζουν στον Πειραιά, σήμερα μισόν αιώνα μετά την έλευση της δικτατορίας. Οι εκσυγχρονισμοί και οι μεταρρυθμίσεις, τα μεγάλα έργα. Τα δάνεια και τα άδεια ταμεία. Ο αυταρχισμός, η φτώχεια, η εξαθλίωση. Μοιάζει ακόμη στην αποκτήνωση των δημοτικών αρχόντων και στην ανθρωπιά του άλλου μισού του φεγγαριού: Των ανθρώπων του μόχθου, των νέων του ταμείου ανεργίας, των αστέγων, όσων δεν έχουν "χαρτιά", όσων δεν έχουν φωνή τώρα, όπως δεν είχαν και τότε.

Η εικόνα του Πειραιά που βλέπουμε σήμερα  διαμορφώθηκε πριν από μισό περίπου αιώνα. Στην καρδιά της δικτατορίας των συνταγματαρχών από το 1968 έως το 1972 περίπου, συνέβησαν αλλαγές μεγάλες, ριζικές για την ταυτότητα της πόλης. Όλες μαζί, σε ένα μικρό διάστημα, αποσπασματικά χωρίς να προκύπτουν από έναν ενιαίο σχεδιασμό. Παρά την αποσπασματικότητα του, υπηρετούσαν μία κοινή λογική ενός ασαφούς μοντερνισμού– αποδεκτή από την τοπική κοινωνία – λογική που δεν ανήκε μόνο στους συνταγματάρχες και τον διορισμένο από τη χούντα δήμαρχο, αλλά και στις προδικτατορικές κυβερνήσεις και δημοτικές αρχές. Εξ΄άλλου τα περισσότερα έργα της περιόδου είχαν δρομολογηθεί στις αρχές του '60 και ολοκληρώθηκαν μέχρι το 1972.  Κατασκευάστηκε του στάδιο “Γ. Καραϊσκάκης” στο Νέο Φάληρο, για τους ευρωπαϊκούς αγώνες στίβου του 1969. Καλύφθηκε με επιχωματώσεις η αμμουδιά του Σαρωνικού και άρχισε η κατασκευή της υπερυψωμένης λεωφόρου Ποσειδώνος. Κατεδαφίστηκε η μεγαλύτερη παραγκούπολη της χώρας, η οποία δέσποζε στην είσοδο του λιμανιού στη Δραπετσώνα και στη θέση της υψώθηκαν τα συγκροτήματα οργανωμένης δόμησης. Το Πασαλιμάνι μετασχηματίστηκε σε μαρίνα αναψυχής του ΕΟΤ. Στις βραχώδεις ακτές της Καστέλλας και της Πειραϊκής διαμορφώθηκαν δύο λαϊκές πλαζ κολύμβησης. Στο λιμάνι κατασκευάστηκε ο εντυπωσιακός σταθμός επιβατών των υπερωκεάνιων πλοίων με την καμπυλωμένη στέγη, η “Παγόδα” όπως την ονόμασαν οι ντόπιοι και στην κορυφή του λόφου του Προφήτη Ηλία ένα υπερσύγχρονο για την εποχή του αναψυκτήριο. Περιέργως όμως, δεν ήταν αυτά τα έργα που σημάδεψαν τη συλλογική μνήμη της πόλης όσο τρία άλλα συμβολικά και βίαια που συνόδεψαν  την αλλαγή εποχής. Έργα που ταυτίστηκαν με την εξάλειψη της βρώμας, της ακαταστασίας, της ανηθικότητας και της παραβατικότητας. Έργα ηθικής και καθαρμού της πόλης, μεγάλα, επικοινωνιακά... έργα έμπνευσης του ιδιόμορφου δημάρχου της περιόδου 1967-1974, του Αριστείδη Σκυλίτση.

Καθάρισε σε μια νύχτα τη γειτονιά των πορνείων, διώχνοντας πεντακόσιες εκδιδόμενες γυναίκες από το λιμάνι. Επίχωσε τις σπηλιές στα βράχια της Πειραϊκής και μαζί τους το αρχαίο Κονώνειο τείχος, σβήνοντας από το χάρτη ένα
παμπάλαιο στέκι χασικλήδων - τη “Σπηλιά του Δράκου”. Ολοκλήρωσε την επιχείρηση εξωραϊσμού της πόλης γκρεμίζοντας  τα περισσότερα δημόσια νεοκλασικά αρχιτεκτονήματα της, το δημαρχείο, δύο εκπαιδευτήρια, τη δημοτική αγορά και τη μνημειώδη μαρμάρινη κλίμακα των κήπων της Τερψιθέας. Ανάμικτα, η βρώμα της ψαραγοράς, η κρυφή ζωή των πορνείων, η παραβατικότητα των χασικλήδων και οι ασυντήρητοι σοβάδες των νεοκλασικών μεγάρων, τσουβαλιάστηκαν σε ένα δέμα και αφαιρέθηκαν με χειρουργική ταχύτητα και μέθοδο από το σώμα του Πειραιά. Ότι δεν τολμούσαν να κάνουν οι κυβερνήσεις  της ανάπηρης μεταπολεμικής δημοκρατίας το έκανε η δικτατορία. Το κενό των επεμβάσεων  της χούντας, κατέλαβαν συντριβάνια στη μέση της θάλασσας, οδοκαθαριστές παρελαύνοντες με ομοιόμορφες στολές, κηπάρια με χλόη, ρέπλικες μαρμάρινων κορινθιακών κιόνων, ένα ετήσιο καρναβάλι και τρία τεράστια ημιτελή γιαπιά  που ακόμη στέκουν άσχημα και εγκαταλειμμένα. Μαζί με αυτά και ένα διαλυμένο ταμείο του δήμου Πειραιά.

………

Τα χρόνια πέρασαν. Η κατεδάφιση των νεοκλασικών εκ των υστέρων πληγώνει τους Πειραιώτες. Οι αρχαιολόγοι και οι επιτροπές κατοίκων παλεύουν να ανακτήσουν τη χαμένη Πειραϊκή, τη θαμμένη κάτω από τα χώματα και τα αυθαίρετα. Μόνο την Τρούμπα δεν τολμά ουδείς να αναπολήσει.

………

Αναζητούσα παλιές φωτογραφίες, εικόνες των δρόμων με τα κόκκινα φανάρια. Δεν υπάρχουν. Παρότι τα ιστορικά αρχεία αλλά και τα κιόσκια των εκδοτικών οίκων στην καλοκαιρινή έκθεση βιβλίου του Πασαλιμανιού, είναι γεμάτα με παλιές καρτ-ποστάλ του Πειραιά.  Των νεοκλασικών, των παραπηγμάτων των προσφύγων, των ατμόπλοιων και των ιστιοφόρων του λιμανιού, των αρχαιοτήτων, των μικτών λουτρών του Φαλήρου.  Όμως οι οδοί Φίλωνος και  Νοταρά απουσιάζουν από το πάνθεον της επίσημα καταγεγραμμένης μνήμης. Κι' ας είναι ακόμη το τοπωνύμιο, η Τρούμπα, πασίγνωστο σ' όλη την Ελλάδα, όχι ως στέγη ναυτιλιακών εταιρειών, όπως μετασχηματίστηκε μετά την καταστροφή της, αλλά ως τόπος ακολασίας.

Σε τούτη την πόλη η φιλανθρωπία πήγαινε χέρι-χέρι με την εκπόρνευση των γυναικών. Η ίδια τάξη των εμπόρων και των βιομηχάνων η οποία έκτιζε στο γύρισμα του αιώνα ορφανοτροφεία και σχολεία δια απόρους κορασίδας, η ίδια οργάνωνε και το γκέτο των πορνείων στα Βούρλα. Μαζί της το δημοτικό συμβούλιο, οι εργολάβοι, οι προεστοί του Πειραιά, και βεβαίως οι αρχές ασφάλειας της πόλης διώκτες και προαγωγοί μαζί ή μεσάζοντες. Ήταν μια εποχή που το trafficking δεν είχε τα σημερινά χαρακτηριστικά. Προσφυγοπούλες, αργότερα μετανάστριες από τα χωριά, άνεργες γυναίκες εκχωρούσαν το σώμα τους ως εμπόρευμα, στριμωγμένες από τη φτώχεια σε μια κάστα επίσης φτωχοδιαβόλων, των μαστροπών και των μικροσυμμοριών που λίμναζαν γύρω από το λιμάνι, στις εργατογειτονιές. Η καλή κοινωνία της πόλης επόπτευε και κάποιες φορές συμμετείχε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στην εκμετάλλευση.

Η λαϊκή κουλτούρα αντιμετώπισε αυτά τα κορίτσια με σεβασμό. Αλλά τους εκμεταλλευτές τους με απαξία. Χλεύαζε τους κρυμμένους πίσω από τη σκοτεινιά των καμπαρέ, επώνυμους και πλούσιους πελάτες, συμπαθούσε όμως τους πολυπληθείς ναυτικούς που κρατούσαν τα πρωτεία της πελατείας της Τρούμπας.

………..

Ο Αριστείδης Σκυλίτσης, αμέσως μετά την πραξικοπηματική κατάληψη της δημαρχιακής καρέκλας, το 1967, οργάνωσε τον εξευγενισμό – gentrification όπως ονομάζεται σήμερα στη διεθνή  γλώσσα των πολεοδόμων. Έκλεισε την Τρούμπα, κατεδάφισε τα ρημαγμένα νεοκλασικά  σύμβολα της προηγούμενης εποχής, το “Ρολόϊ”, τη Ράλλειο Σχολή, τη Δημοτική Αγορά, το Β' Γυμνάσιο Αρρένων. Εξαφάνισε τις σπηλιές και τους τεκέδες του ρεμπέτικου και εξυγίανε κατά την αντίληψη του το κέντρο της πόλης. Η ιδιωτική πρωτοβουλία ολοκλήρωσε την καταστροφή υποβοηθούμενη από το αναγκαστικό διάταγμα του Στ. Παττακού για αύξηση των υψών των οικοδομών στην πρωτεύουσα.  Έπεσαν οι επαύλεις της Καστέλλας και του Νέου Φαλήρου, τα μέγαρα της Ζέας, του Βρυώνη και του κέντρου, τα περισσότερα νεοκλασικά ξενοδοχεία. Ο Πειραιάς άλλαξε πρόσωπο, εκσυγχρονίστηκε, το τοπίο του 19ου αιώνα εξαφανίστηκε μέσα σε ελάχιστα χρόνια, οι ακτές του καταλήφθηκαν από πολυκατοικίες και καταστήματα αναψυχής, τα μέτωπα του λιμανιού από πολυώροφα κτίρια γραφείων των ναυτιλιακών εταιρειών.

Η πορνεία μετακινήθηκε στη λεωφόρο Συγγρού και στα μαγαζιά της παραλιακής, ακολουθώντας τα πρώτα χρόνια τους ναύτες του 6ου στόλου ως τη Γλυφάδα. Στη συνέχεια απλώθηκε στις περισσότερες  ζώνες νυχτερινές διασκέδασης συγκεκαλυμμένη ή όχι. Η διακίνηση ναρκωτικών ουσιών στην Καλλιθέα, στο Πέραμα, στο Περιστέρι, στο Αιγάλεω, στην Ομόνοια στα Εξάρχεια. Όσο για τη φτώχεια και την ανεργία παρέμεινε με τα πάνω και τα κάτω της στα δυτικά του Πειραιά όπου βρισκόταν από τις αρχές του 19ου αιώνα, ακολουθώντας τους οικονομικούς ρυθμούς της ναυτιλίας και της βιομηχανίας.

Η πόλη δεν βγήκε από την κρίση της. Κρίση κοινωνική, οικονομική, κρίση του πολιτισμού της, κρίση του αστικού περιβάλλοντος, της καθημερινότητας των κατοίκων της. Το κύμα φυγής των μεγαλοαστών προς τα καλά προάστια συνεχίστηκε. Αυτοί που δεν έφυγαν είναι όσοι δεν μπορούσαν να το κάνουν, ο μεγάλος πληθυσμός της πόλης. Ούτε καθάρισαν οι δρόμοι. Καθάρισαν για λίγο όσο χρειαζόταν μέχρι να τινάξει στον αέρα, ο δήμαρχος της χούντας, τον δημοτικό προϋπολογισμό με ανεκδιήγητες σπατάλες αφήνοντας χρέη που ταλαιπωρούσαν την πόλη, πολύ μετά τη μεταπολίτευση. Τα λιμάνια πάντως δεν καθαρίζουν όσο είναι λιμάνια, πουθενά στον κόσμο, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Η κοινή γνώμη του Πειραιά σήμερα καλείται να πιστέψει ότι για την ερήμωση του ιστορικού κέντρου και της αγοράς, για την υποβάθμιση των περιοχών κατοικίας, για τα μαγαζιά που κλείνουν, για την ανεργία και τη φτώχεια φταίνε οι νέοι απόβλητοι. Οι έγχρωμοι μικροπωλητές του παζαριού της Αλιπέδου, οι χρήστες του ΟΚΑΝΑ της οδού Νοταρά,  και τα παιδιά των φαναριών. Το 1967 συνέβαινε κάτι ανάλογο.



(Ολόκληρο το κείμενο βρίσκεται στο:
http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=570569 )